“Goedemorgen allemaal, op deze koude decemberochtend. Ga snel zitten, zodat we gelijk aan de slag kunnen en jullie het lekker warm krijgen door jullie hersenen eens goed te laten kraken. En ja, ik weet ook dat er niks fijner is dan lichaamswarmte in koude tijden, maar dat betekent niet dat je gelijk bij elkaar op schoot hoeft te gaan zitten, toch? Daar bovenin?” Er klinkt gelach en nog wat geroezemoes, maar uiteindelijk wordt het stil. Leuk om te merken dat zelfs zo vroeg op de ochtend en tegen het einde van het semester de sfeer er bij deze studenten best goed in zit. Ik herinner me dat zelf ook nog wel, dat zeker in het vierde jaar de overgebleven groep best hecht kan worden. Zelfs tussen de studenten die bij ‘rivaliserende’ studentenverenigingen zitten. Tja, wat kan ik zeggen. Cijfers verbroederen nu eenmaal. En de kerstlichtjes die we vanmorgen in de collegezaal hebben opgehangen en de warme chocolademelk die Marja en Gabi voor iedereen hebben geregeld dragen ook best een beetje aan die saamhorigheid bij ?
“Vandaag gaan we het hebben over winststuring. Jullie zijn hier al een paar weken mee bezig nu, dus wat ik eigenlijk wil doen is een aantal zaken herhalen en in een ietwat minder theoretisch framework plaatsen. Winsturing iets minder ‘zwart’ of ‘wit’, minder ‘goed’ of ‘fout’ maken. Het eigenlijk meer het tegen het licht van de onderneming houden en kijken of er ook grijs te ontdekken is. En daarmee proberen in te schatten of winsturing in sommige gevallen ook ‘goed’ te noemen is. En of bij een negatieve uitkomst, deze per definitie altijd frauduleus te noemen is? Want wat nu als intenties ‘goed’ of wellicht naïef waren? Of is iedereen simpelweg ‘slecht’ te noemen wanneer het op geld aan komt? In sommige gevallen best een ethische kwestie dus, en daar wil ik jullie daar deze ochtend wat bewuster van maken.
Mensen die niet bekend zijn in de wereld van de financiële verslaggeving zal bij het woord ‘winststuring’ vast de wenkbrauwen fronsen. Het lijkt namelijk misleidend en zelfs frauduleus. Wat deze mensen echter niet weten, is dat het sturen van de winst binnen de bestaande regelgeving is toegestaan. De marge is alleen smal en de scheidslijn met fraude heel dun. In de encyclopedie wordt winststuring heel kort door de bocht omschreven, en wel als de keuze van een bestuurder om een beleid te voeren dat binnen de wettelijke regelingen streeft naar het realiseren van een vooropgezet doel, bijvoorbeeld winstegalisatie. Hierbij vermelden ze dat winststuring het tegenovergestelde is van winstmanipulatieIs winststuring niet wat genuandeerder?Ik haal j Healy en Wahlen (1999) en hun definitie aan:
Winststuring is het fenomeen dat ontstaat wanneer managers gebruikmaken van hun beoordelingsvermogen met betrekking tot de toepassing van accountingstandaarden in de financiële verslaggeving en in het structureren van transacties van de onderneming om ofwel gebruikers van de jaarrekening te misleiden over de onderliggende economische prestaties van de onderneming, of contractuele resultaten die afhankelijk zijn van gerapporteerde boekhoudkundige cijfers te beïnvloeden.
Healy en Wahlen spreken van 2 situaties waarin winststuring wordt waargenomen. Eén, in het geval dat management de financiële verslaggeving probeert te beïnvloeden en daardoor de gebruikers van de jaarrekening probeert te misleiden, en twee, wanneer management een poging doet om contractuele resultaten die afhankelijk zijn van gerapporteerde boekhoudkundige cijfers te manipuleren. Natuurlijk hebben managers verschillende motieven om de winsten van een onderneming te sturen. En wanneer we logisch nadenken kunnen we die zelf ook wel bedenken. Denk bijvoorbeeld aan het verkrijgen of vergroten van bonussen of beloningen en het krijgen van een hogere emissieprijs. En wat dacht je van het verhogen van de aandelenkoers en het vermijden of verlagen van belastingen? Ook het verkrijgen van kredieten tegen betere voorwaarden wordt aangemerkt als motief voor winststuring (Xiong, 2006). Dat zijn er dus nogal wat. En deze motieven kunnen los van elkaar voor komen, maar ook naast elkaar, met alle gevolgen van dien. Maar tjonge jonge….. er is wel een hoop negativiteit in deze woorden als misleiden en manipuleren. Maar wat nu als we het eens van een andere kant bezien…. Als we misleiden nu eens omdraaien in: Dat managers en bedrijven de grijze gebieden gebruiken om aan de verwachtingen te voldoen van de stakeholders. Is dat zo vreemd? Of is het zelfs noodzakelijk? Wat gebeurt er als een bedrijf niet aan de verwachtingen voldoet en dat je resultaten niet voorspelbaar zijn…..? En analoog daaraan, wat doet onze maatschappij met mensen die niet voorspelbaar zijn… wat gebeurt er met mensen die manisch zijn…? Wat gebeurt er met je als je je niet binnen de bandbreedte begeeft wat de maatschappij van je verwacht? Dus waartoe wordt je gestimuleerd als mens door je omgeving?
Er valt een stilte. Ik denk: hé volgens mij heb ik ze aan het denken gezet…. Laten we wel wezen… het is nooit goed denk ik soms wel eens. Als je schattingen iedere keer moet bijstellen zijn aandeelhouders niet blij en je accountant kan zelfs concluderen dat je niet voorspelbaar bent. Dat je ‘out of control bent’. Dus laten we niet direct definities volgen die uitgaan van het slecht handelen van een individu… ik neem nog een slokje water.
En de volgende vraag: wanneer wordt datgene wat je doet om je binnen de bandbreedte te begeven een probleem en dus wanneer wordt het iets wat buiten onze normen ligt, wat we niet mogen accepteren, ook al laten de regels dat toe? Ik laat de studenten deze vraag opschrijven en vertel ze dat dit onderdeel is van de opdracht die ze hebben om volgende week op te leveren.
Laten we naar wat anders gaan… hoe doe je dat dan, winst sturen?
De twee categorieën die Van Beest & Knoops (2011) noemen als methodes van winststuring zijn één, het optimaal benutten van interpretatiemogelijkheden en keuzevrijheden die accountingstandaarden bieden, en twee, het uitstellen of naar voren halen van transacties. In de praktijk is gebleken dat deze theoretische methodes verschillende verschijningsvormen hebben. Denk hierbij aan big bath accounting, income smoothing, misbruik maken van het begrip materialiteit en last but not least, het wel of niet erkennen van winsten.
En ondanks dat dit al een ‘grijs gebied’ lijkt te beslaan, kunnen die categorieën nog steeds worden aangemerkt als LE-GA-LE vormen om de winsten te sturen.” Ik bouw even een dramatische stilte in, om wat ik zeg ook echt door te laten dringen. Ik zie heel wat mensen druk typen, en een enkeling schrijven, maar Linda (intussen wel mijn oogappel) kijkt mij aandachtig aan. Zij heeft door waar ik op aan stuur. “Naast deze LE-GA-LE vormen, wordt door Van Beest en Knoops ook gesproken over een illegale vorm van winststuring. Oftewel: frauderen. En heel simplistisch vermelden zij hierbij dat de winsten in deze situatie worden beïnvloed door het opzettelijk overtreden van wettelijke richtlijnen. En zoals we allemaal weten, is frauderen STRAFBAAR. You get my drift here? Voor een accountant, of als adviseur, zoals ik dat zelf ben, echt wel een moeilijke situatie. Ten eerste: hoe herken je winststuring, ten tweede: is deze winststurende koers bewust ingezet, ten derde: worden er daadwerkelijk regels overtreden, ten vierde: is er opzet in het spel en tenslotte: is er hier sprake van kwade opzet? Het vervelende is namelijk dat wanneer er daadwerkelijk regels worden overtreden, je voor de wet gelijk ‘fout’ bent. Moeilijk, moeilijk…
Ik eindig mijn college met een advies. Ga ook af op je gevoel. Is alles nog in balans en begeeft de onderneming zich op de grenzen waar risico’s gelopen worden en dus inderdaad stakeholders worden misleidt? Om als accountant, adviseur of andere belanghebbende te ontdekken of er bij een onderneming sprake is van winststuring die – zeg ik uitdrukkelijk – buiten de bandbreedte dreigt te gaan, is er een vijftal criteria dat je in de gaten kunt houden. Natuurlijk afzonderlijk, maar zeker ook wanneer ze tegelijkertijd voorkomen. Het gaat hierbij om: gewaagde doelen, een allesbepalende CEO, een een te gelijkmatig winstverloop, variabele winstbeloning en om bijzondere tussentijdse schommeling. Deze indicatoren bieden houvast om adequater te reageren op mogelijke winststuring. En wanneer er dan ook daadwerkelijk sprake is van manipulatie kan deze structureler tegen worden gegaan door veel kritischer te zijn op de zogeheten ijkpunten namelijk bedrijfsstrategie, governance, beloningsstructuur en stuurinformatie. Allemaal niks nieuws voor jullie, toch? Appeltje-eitje. En omdat ik jullie zo hoog heb zitten en ik weet dat jullie deze materie allemaal beheersen, geef ik jullie een assignment.voor na de Holidays mee om uit te werken. Hoe kijk je aan tegen winststuring? En moet je aan een bepaalde mate van winststuring voldoen om in control te zijn? In hoeverre speelt dit voor Inero Software en BigDDesign die in ‘hot waters’ terecht kwamen. Wees creatief en doe maar net alsof je alle resources die je maar in kunt denken tot je beschikking hebt. In Accounting Fantasyland is alles mogelijk. Op intranet vinden jullie de uitgewerkte Inero en BigDD cases met alle bedrijfsgegevens en de voorwaarden waar de papers aan moeten voldoen. Ik maak er gelijk een competitie van om jullie scherp te houden: degene die met het beste paper en de beste onderbouwing komt, die heeft gelijk een stageplek voor Semester 3 bij MazeRunner te pakken. Succes en maak er wat moois van!”